حجت الاسلام خانجانی با بیان اینکه امام حسن عسکری(ع) با سازمان وکالت؛ زمینه غیبت امام زمان (عج) را برای شیعیان فراهم کرد گفت: امام عسکری فرمودند: اگر کسی بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جهالت از دنیا رفته است.
وجود نظام وکالت به قبل از دوران امامت حسن عسکری(ع) باز می گردد. در حقیقت با شروع کنترل روابط امامان معصوم(ع) و محصور شدن ایشان توسط دستگاه حکومتی، روش نوین ارتباطی وکالت و نظام نمایندگان توسط امامان معصوم(ع) ایجاد شد. برای مثال در زمان امام جواد(ع) کارگزاران ایشان در مناطق سیستان، بست، ری، کوفه و قم فعالیت داشتند.۱۰ امام هادی(ع) نیز وکلایی را در مناطق و شهرهای مختلف منصوب کردند که از مهم ترین آن ها، علی بن مهزیار و ابراهیم بن محمد همدانی بودند. برخی از وکلای امام در بغداد، مدائن، کوفه و… زیر شکنجه به شهادت رسیدند و عده ای دیگر زندانی شدند. لذا در این خصوص با حجت الاسلام «قاسم خانجانی» استاد تاریخ اسلام گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
امام حسن عسکری (ع) چه اقدامات زمینه سازی برای دوران غیبت امام زمان(عج) انجام دادند؟
چون بحث «ولایت فقیه» ادامه ولایت اهل بیت (ع) و امامان معصوم(ع)است، طبیعتا به دنبال بحث غیبت امام زمان (عج) مطرح می شود. یعنی وقتی غیبت امام زمان (عج) پیش می آید، بحث سازمان وکالت و اداره امور جامعه شیعی توسط وکلا مطرح می شود و وقتی بحث سازمان وکالت یا همین اداره جامعه شیعه توسط وکلا بیان می شود، وکالت به دو قسم تقسیم می شود؛ یکی وکلای خاص هستند که مرتبط با امام زمان (عج) بوده و مستقیم از ایشان دستور می گرفتند که در همان غیبت صغری( ۶۹ سال) بودند و بعد از آن بحث غیبت کبری مطرح شد که وکلای عام امام زمان (عج) بودند که ما به عنوان «ولایت فقیه» آن را می شناسیم.
یکی از اقدامات امام حسن عسکری (ع) برای زمینه سازی دوره غیبت، بحث تبیین و تاکید بر دوره غیبت بود. با توجه به اینکه اصل مطرح شدن غیبت امام زمان (عج) یکی از مباحث دامنه داری بود که از زمان رسول خدا (ص) آغاز و تا زمان امام حسن عسکری (ع) ادامه داشت و همچنین با توجه به اینکه زمان امام حسن عسکری (ع) متصل به زمان غیبت می شد بر همین اساس حضرت لازم دانستند که به نوعی بحث غیبت را یادآوری، تبیین و تاکید کنند لذا از هر فرصتی برای تبیین این موضوع استفاده کردند که اولا شیعیان بحث غیبت را فراموش نکنند و دوم اینکه حتما این دوره خواهد رسید.
لذا شیعیان می بایست آمادگی لازم را برای این دوره داشته باشند، چون در صورت عدم تبیین و عدم تاکید بر آن شیعیان به یک باره با عدم دسترسی به امام مواجه می شدند که این مسئله باعث ایجاد یک خلأ می شد، چون از یک سو شیعیان به ارتباط با امام زمان (عج) نیاز داشتند و از سوی دیگر دسترسی به ایشان نداشتند و در این صورت شیعیان دچار یک سردرگمی می شدند،اما امام حسن عسکری (ع) این خلأ را پر کردند، در واقع مردم توجیه شدند که بعد از امام زمان (عج) دیگر به شکل مستقیم با امام معصوم ارتباط نخواهند داشت.
دوم اینکه جایگزینی این انتخاب و مکانیسمی که ائمه (ع) برای جایگزینی ارتباط با امام در نظر گرفتند همان بحث وکلا بود که حدود ۶۹ سال مردم با آنها ارتباط می گرفتند، سپس وکالت خاص هم از بین رفت، یعنی کسی که منصوب از طرف امام زمان (عج) باشد دیگر وجود نداشت بلکه با یک تعریف و مشخصاتی که هم از ناحیه امام حسن عسکری (ع) و هم از ناحیه امام زمان (عج) مشخص شده است معرفی شدند که ما از آنها به عنوان فقها و ولایت فقیه یاد می کنیم.
مرگ جاهلیت در حدیث «معرفت امام» به چه معنا است؟
محمد بن عثمان عمری فرزند نایب امام زمان (عج) نقل می کند، خدمت امام حسن عسکری (ع) بودم. ایشان از پدر بزرگوارشان روایتی را در زمینه اینکه زمین از حجت الهی تا روز قیامت خالی نمی ماند، مطرح کردند. فرمودند: اگر کسی بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است. پرسیدم این سخنان، حق است؟ فرمودند بله حق است، همچون روز حقیقت دارد. منظور از فرمایش امام این بود که امام زمان (عج) خواهد آمد و اگر کسی امام زمان خود را نشناسد و بمیرد به مرگ جاهلیت مرده است و این یک حقیقت است. گفتم اگر چنین است حجت و امام پس از شما کیست. فرمود: فرزندم محمد (امام زمان). او حجت و امام پس از من است. هر کس بمیرد و او را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است و همچنین فرمودند آگاه باشید که برای او غیبتی است که نادانان در آن سرگردان می شوند و اهل باطل در آن هلاک می گردند و کسانی که برای آن وقت معین می کنند، دروغ می گویند؛ پس خروج خواهد کرد و گویا به پرچم های سفیدی می نگرم که بر بالای سر او در نجف و کوفه در انتظار است.
مطلب مهم این است که اولا حضرت تاکید کردند که بعد از خودشان امام زمان (عج) و امام معصوم خواهد آمد؛ دوم اینکه این امام معصوم در غیبت به سر می برد، این طور نیست که همانند سایر امامان در دسترس باشد؛ سوم اینکه اگر کسی به این امام اعتقاد نداشته باشد به مرگ جاهلیت از دنیا می رود، در واقع فرمودند اگر کسی امامت امام دوازدهم که فرزند من است را قبول نداشته باشد، مثل کسی است که نبوت همه انبیا را قبول دارد اما نبوت پیامبر خاتم (ص) را قبول ندارد و منکر پیامبر خاتم، همانند کسی است که همه پیامبران را انکار می کند زیرا استدلال امام حسن عسکری (ع) این است که اطاعت از آخرین نفر ما اطاعت از اولین نفر ماست، یعنی اطاعت از امام دوازدهم همانند اطاعت از امیرالمومنین (ع) و رسول خدا (ص) است. همچنین فرمودند آگاه باشید که برای فرزندم غیبتی است که مردم در آن شک می کنند مگر کسی که خداوند متعال وی را حفظ کرده باشد.
موضوع دیگر این که امام حسن عسکری (ع) برای زمینه سازی غیبت فرزندشان ارتباط مستقیم خود با شیعیان را مقداری کمتر کردند، برای اینکه مردم به عدم دسترسی به امام زمان (عج) عادت کنند؛ به همین دلیل حضرت در بعضی از دیدارهای خود با شیعیان از پشت پرده صحبت می کردند لذا به این شکل مقدمات مانوس شدن مردم با بحث غیبت و عدم دسترسی به امام زمان (عج) را مطرح نمودند تا مردم به این شرایط عادت کنند.
سازمان وکالتی که امام ایجاد کردند چه نقشی در ترویج معارف شیعی داشت؟
بحث تقویت و گسترش سازمان وکالت هم به این صورت بود که حضرت در هر نقطه ای وکیلی را گماردند، همان طور که مطلع هستید، منشأ نخستین تشکیل سازمان وکالت به دوره های قبل حتی به زمان امام صادق (ع) بر می گردد، ضمن اینکه در دوره امام هادی (ع) و سپس امام حسن عسکری (ع) سازمان وکالت در مناطق شیعه نشین توسعه و گسترش زیادی داشت لذا امام حسن عسکری (ع) با استفاده از نامه و ارتباط با وکیلان و نمایندگان خود در نقاط مختلف سازمان وکالت را تقویت کردند لذا این اقدامات امام حسن عسکری (ع) و توسعه سازمان وکالت را باید به عنوان یک چشم انداز و زمینه ای برای معرفی و تقویت سیستم ولایت فقیه در دوره های بعد بدانیم یعنی ولایت فقیه در زمان امام حسن عسکری (ع) به شکل عملی و آمادگی ذهنی در بین شیعیان تقویت می شود و به لحاظ فکری و مبانی اعتقادی روایاتی مبنی بر این وجود دارد که در زمان غیبت، افرادی امور مسلمین و شیعیان را بر عهده خواهند داشت که این افراد همان فقها هستند و همچنین برای فقها ویژگی های خاصی را ذکر نمودند و همچنین توصیه ائمه (ع) به شیعیان این بود که در صورت ایجاد مشکل یا مسئله ای به فقها مراجعه کنند.
فقها چه ویژگی هایی باید داشته باشند تا به ولایت برسند؟
چهار نشانه برای فقهایی که می توانند ولایت داشته باشند، ذکر شده است؛ خود نگهدارنده و خویشتن دار باشند، حافظ دین خدا باشند، مخالف هوای نفس باشند، مطیع امر خداوند و مولا باشند. بر همین اساس است که بعد از دوره غیبت صغری و دوره نایبان خاص امام زمان (عج) مشکلی در جامعه شیعه نمی بینیم و خلأیی را هم احساس نمی کنیم، چون این زمینه سازی موجب توجیه مردم شده بود لذا مردم کاملا آمادگی فکری و اعتقادی برای این مسئله را داشتند. بر همین اساس سیستم ولایت فقیه در قرون متمادی در جامعه نهادینه و تدوین شد و به لحاظ عملیاتی نیز علاوه بر برخی از دوره ها در دوره ما نیز با پیروزی انقلاب اسلامی اجرایی شد.
انتهای پیام
منبع: شبستان
