تفاخر از ريشة فَخْر و به معناى فخر فروشى و مباهات به اشياء و امور خارج از ذات انسان مى باشد كه در امورى مانند: مال، جاه و اولاد و يا مباهات به مكارم و محاسن و صفات انساني صورت مى گيرد.
آیات قرآن کریم
سوره لقمان آیه (۱۸)
وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ ﴿۱۸﴾
(پسرم!) با بياعتنائي از مردم روي مگردان، و مغرورانه بر زمين راه مرو كه خداوند هيچ متكبر مغروري را دوست ندارد.
تفاخر باعث می‌شود که انسان از یاد خدا و آخرت محروم شود. تکاثر، ۱ – ۲
فخرفروشی باعث می‌شود که انسان از پذیرش حقیقت و پیروی از انبیای الهی خودداری کند. سبأ، ۳۴ – ۳۵
سوره حديد آیه (۲۰) و (۲۳)
“اعلموا إنما الحيوة الدنيا لَعِبٌ وَ لَهوٌ و زينَةٌ و تَفاخر بينكم و تكاثرٌ فى الاَمْوالِ و الأولاد” (۲۰)
(بدانيد كه زندگي دنيا تنها بازى و سرگرمى و تّجمل پرستى و فخرفروشى در ميان شما و افزون طلبى در اموال و فرزندان است.)
لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ ﴿۲۳﴾
اين به خاطر آن است كه براي آنچه از شما فوت شده تاسف نخوريد، و به آنچه به شما داده است دلبسته و شادمان نباشيد، و خداوند هيچ متكبر فخرفروشي را دوست ندارد. (۲۳)
سوره هود آیه (۱۰)
وَلَئِنْ أَذَقْنَاهُ نَعْمَاء بَعْدَ ضَرَّاء مَسَّتْهُ لَيَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّيِّئَاتُ عَنِّي إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ(۱۰)
ترجمه:و اگر پس از سختى و محنتى كه به انسان رسيده، نعمتى به او بچشانيم (چنان مغرور مىشود كه) مىگويد: همانا گرفتارىها از من دور شد (و ديگر به سراغم نخواهد آمد)، بىگمان او شادمان و فخرفروش است.
روایات و احادیث
رسول اکرم (ص)
- إنّ اللّه َ أوحَى إلَيَّ أن تواضَعوا ، حتّى لا يَفخَرَ أحَدٌ على أحَدٍ ، و لا يَبغي أحَدٌ على أحَدٍ
خداوند به من وحى فرمود كه فروتن باشيد، تا كسى بر كسى فخر نفروشد و كسى به كسى تجاوز و زورگويى نكند. ( الترغيب و الترهيب : ۳/۵۵۸/۱)
- آفَةُ الحَسَبِ الافتِخارُ و العُجبُ .
آفتِ بزرگى خاندان، فخر فروشى و خودپسندى است(الكافي : ۲/۳۲۸/۲ )
امام علی (علیه السلام)
- من صَنَعَ شيئا للمُفاخَرَةِ حَشَرَهُ اللّه ُ يَومَ القِيامَةِ أسوَدَ
هر كس براى فخر فروشى كارى كند، خداوند در روز قيامت او را سياه محشور گرداند. ( بحار الأنوار: ۷۳/۲۹۲/۲۰ )
- يُنصِتُ للخَيرِ لِيَعمَلَ بهِ، و لا يَتَكلَّمُ بهِ لِيَفخَرَ على ما سِواه
به خوبيها گوش مى سپارد تا بدانها عمل كند و از خوبيها سخن نمى گويد تا بر ديگران فخر فروشد. (مطالب السؤول : ۵۴)
- أيُّها الناسُ ، شُقُّوا أمواجَ الفِتَنِ بسُفُنِ النَّجاةِ ، و عَرِّجُوا عَن طريقِ المُنافَرَةِ ، وضَعوا تِيجانَ المُفاخَرَةِ .
اى مردم! امواج فتنه ها را باكشتيهاى نجات بشكافيد و از راه مخالفت و ناسازگارى برگرديد و تاجهاى فخر فروشى به يكديگر را، از سر برداريد.(نهج البلاغة : الخطبة ۵ )
- «فَلَا تَنَافَسُوا فِی عِزِّ الدُّنْیَا وَ فَخْرِهَا … فَإِنَّ عِزَّهَا وَ فَخْرَهَا إِلَی انْقِطَاعٍ وَ إِنَّ زِینَتَهَا وَ نَعِیمَهَا إِلَی زَوَالٍ و …
پس در عزت و فخر کردن به دنیا رقابت نکنید، … زیرا عزت و فخرش از میان می‌رود و زیور و نعمتش فانی می‌شود
امام زین العابدین (علیه السلام)
- و هَبْ لي مَعالِيَ الأخلاقِ ، و اعصِمْني مِن الفَخرِ
خويهاى والا را به من ارزانى دار و از فخر فروشى مصونم بدار.(الصحيفة السجّاديّة : الدعاء ۲۰ )
- عَجَبا للمُتَكبِّرِ الفَخورِ الذي كانَ بالأمسِ نُطفَةً ثُمّ هُو غَدا جِيفَةٌ
شگفتا از متكبّر فخر فروش كه ديروز نطفه اى بود و فردا مردارى است.(الكافي : ۲/۳۲۸/۱)
امام باقر (عليه السلام)
عَجَبا للمُختالِ الفَخورِ ! و إنّما خُلِقَ مِن نُطفَةٍ ثمّ يَعودُ جِيفَةً ، و هُو فيما بينَ ذلكَ لا يَدرِي ما يُصنَعُ بهِ ! .
شگفتا از متكبّرِ فخر فروش! او كه از نطفه اى آفريده شده و آن گاه به مردارى تبديل مى شود و در اين ميان نمى داند با او چه خواهد شد.(الكافي : ۲/۳۲۹/۴ )
حوزه نفس اماره ( هم نوع دوستی)
سوره مائده آیه (۳۲)
مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ بَعْدَ ذَلِكَ فِي الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ ﴿۳۲﴾
بهمين جهت بر بني اسرائيل مقرر داشتيم كه هر كس انساني را بدون ارتكاب قتل يا فساد در روي زمين بكشد چنان است كه گوئي همه انسانها را كشته و هر كس انساني را از مرگ رهائي بخشد چنان است كه گوئي همه مردم را زنده كرده است، و رسولان ما با دلايل روشن بسوي بني اسرائيل آمدند، اما بسياري از آنها، تعدي و اسراف، در روي زمين كردند.
سوره بلد آیه (۱۲) تا (۱۷)
وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْعَقَبَةُ ﴿۱۲﴾
و تو نميداني آن گردنه چيست ؟
فَكُّ رَقَبَةٍ ﴿۱۳﴾
آزاد كردن برده است!
أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ ﴿۱۴﴾
يا اطعام كردن در روز گرسنگي.
يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ ﴿۱۵﴾
يتيمي از خويشاوندان را.
أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ ﴿۱۶﴾
يا مستمندي به خاك افتاده را.
ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ ﴿۱۷﴾
سپس از كساني بوده باشد كه ايمان آورده، و يكديگر را به شكيبائي و رحمت توصيه ميكنند.
سوره معارج آیه (۱۹) تا (۲۶)
إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا ﴿۱۹﴾
انسان حريص و كم طاقت آفريده شده.
إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا ﴿۲۰﴾
هنگامي كه بدي به او رسد بيتابي ميكند.
وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا ﴿۲۱﴾
و هنگامي كه خوبي به او رسد مانع ديگران ميشود.
إِلَّا الْمُصَلِّينَ ﴿۲۲﴾
مگر نمازگزاران.
الَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ ﴿۲۳﴾
آنها كه نمازها را مرتبا بجا ميآورند.
وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ ﴿۲۴﴾
و آنها كه در اموالشان حق معلومي است.
لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ ﴿۲۵﴾
براي تقاضا كنندگان و محرومان.
وَالَّذِينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ ﴿۲۶﴾
و آنها كه به روز جزا ايمان دارند.
سوره آل عمران آیه (۱۰۳) تا (۱۰۴) و آیه (۱۳۴)
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿۱۰۳﴾
و همگي به ريسمان خدا ( قرآن و اسلام و هر گونه وسيله ارتباط ديگر) چنگ زنيد، و پراكنده نشويد! و نعمت (بزرگ) خدا را بر خود، به ياد آريد كه چگونه دشمن يكديگر بوديد، و او ميان دلهاي شما، الفت ايجاد كرد، و به بركت نعمت او، برادر شديد! و شما بر لب حفره اي از آتش بوديد، خدا شما را از آن نجات داد؛ اين چنين، خداوند آيات خود را براي شما آشكار ميسازد، شايد هدايت شويد.
وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۱۰۴﴾
بايد از ميان شما جمعي دعوت به نيكي، و امر به معروف و نهي از منكر كنند! و آنها همان رستگارانند.
الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ ﴿۱۳۴﴾
همانها كه در توانگري و تنگدستي انفاق ميكنند؛ و خشم خود را فرو ميبرند؛ و از خطاي مردم ميگذرند، و خدا نيكوكاران را دوست دارد.
سوره انفال آیه (۶۲) و (۶۳)
وَإِنْ يُرِيدُوا أَنْ يَخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللَّهُ هُوَ الَّذِي أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ ﴿۶۲﴾
و اگر بخواهند تو را فريب دهند خدا براي تو كافي است او همان كسي است كه تو را با ياري خود و مومنان تقويت كرد.
وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مَا أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۶۳﴾
و در ميان دلهاي آنها الفت ايجاد نمود، اگر تمام آنچه روي زمين است صرف ميكردي كه در ميدان دلهاي آنها الفت بيفكني نميتوانستي ولي خداوند در ميان آنها الفت ايجاد كرد او توانا و حكيم است.
سوره حشر آیه (۹) و (۱۰)
وَالَّذِينَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ مِنْ قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۹﴾
و براي كساني كه در «دارالهجرة» (سرزمين مدينه) و در خانه ايمان، قبل از مهاجران، مسكن گزيدند، آنها كساني را كه به سويشان هجرت كنند دوست ميدارند و در دل خود نيازي به آنچه به مهاجران داده شده احساس نميكنند، و آنها را بر خود مقدم ميدارند هر چند شديدا فقير باشند، كساني كه خداوند آنها را از بخل و حرص نفس خويش بازداشته رستگارند.
وَالَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ ﴿۱۰﴾
و كساني كه بعد از آنها آمدند و ميگويند: پروردگارا! ما و برادرانمان را كه در ايمان بر ما پيشي گرفتند بيامرز، و در دلهايمان حسد و كينه اي نسبت به مؤ منان قرار مده، پروردگارا! تو مهربان و رحيمي.
سوره حجرات آیه (۱۰)
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ﴿۱۰﴾
مؤ منان برادر يكديگرند، بنابراين ميان دو برادر خود صلح برقرار سازيد، و تقواي الهي پيشه كنيد تا مشمول رحمت او شويد.
سوره توبه آیه(۷۱)
وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۷۱﴾
مردان و زنان با ايمان ولي (و يار و ياور) يكديگرند، امر به معروف و نهي از منكر ميكنند، و نماز را بر پا ميدارند، و زكات را ميپردازند، و خدا و رسولش را اطاعت مينمايند، خداوند به زودي آنها را مورد رحمت خويش قرار ميدهد خداوند توانا و حكيم است.
احادیث
حدیث قدسی
قَالَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ: «الْخَلْقُ عِیَالِي, فَأَحَبُّهُمْ إِلَیَّ أَلْطَفُهُمْ بِهِمْ وَ أَسْعَاهُمْ فِي حَوَائِجِهِمْ».۳
خدای عزّوجلّ فرمود: «خلق خانواده و عیال من‌اند, پس محبوب‌ترینشان نزد من کسی است که نسبت به آنها مهربان‌تر و در [برطرف کردن] حوائجشان کوشاتر باشد» « الکافي, ج ۲, ص ۱۹۹؛ الجواهر السّنية في الأحاديث القدسية, محمد بن الحسن بن علي بن الحسين الحرّ ّالعاملي, الطبعة الأولی, مؤسسة الأعلمي للمطبوعات, بيروت, ۱۴۰۲ ﻫ, ص ۲۶۴؛ بحار الأنوار, ج ۷۴, ص ۳۳۶.»
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)
- مَثَلُ الْمُؤمِنینَ فی تَوادِّهِمْ وَ تَراحُمِهِمْ وَ تَعاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ: اذَا اشْتَکی مِنْهُ عُضْوٌ تَداعی لَهُ سائِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَر وَ الْحُمّی.
مَثَل مؤمنان در دوستی و ابراز رحمت و عاطفه به یکدیگر، مثل پیکر است. هر گاه عضوی از آن دردمند شود، دیگر اعضای پیکر، با بی خوابی و تب، با آن عضو هم دردی می کنند. « مسند ابن حنبل : ۶ / ۳۷۹ / ۱۸۴۰۸. »
- المؤمنونَ تَتَكافَأُ دِماؤهُم. و هُم يَدٌ على مَن سِواهُم. و يَسعى بذِمَّتِهم أدْناهُم.
مؤمنان خونهايشان برابر است، در برابر ديگران يكدست هستند و اگر كمترين آنها [به دشمن] امان دهد ديگران به آن احترام مى گذارند. « كنز العمّال : ۴۰۲. »
- المؤمنونَ بعضُهم لبعضٍ نَصَحَةٌ وادُّونَ و إنِ افْتَرَقَتْ مَنازلُهُم و أبدانُهُم. و الفَجَرَةُ بعضُهم لبعضٍ غَشَشَةٌ مُتَخاذِلونَ و إنِ اجْتَمَعتْ مَنازلُهُم و أبدانُهُم.
مؤمنان. خيرخواه و دوستدار يكديگرند هر چند خانه ها و بدنهايشان از هم دور باشد، و فاجران نسبت به يكديگر دغلكارند و هميارى ندارند، هر چند خانه ها و بدنهايشان كنار هم باشد. « كنز العمّال : ۷۵۷.»
امام علی علیه السلام
مَا حُفِظَتِ الأُخُوَّةُ بِمِثْلِ الْمُوَاسَاةِ»
هیچ چیز چون مواسات, موجب حفظ برادری نمی‌شود. « غرر الحکم, ج ۲, ص ۲۶۶.»
امام صادق عليه السلام :
- لا و اللّه ِ. لا يكونُ المؤمنُ مؤمنا أبدا حتّى يكونَ لأخيهِ مِثلَ الجَسدِ. إذا ضَرَبَ علَيهِ عِرْقٌ واحدٌ تَداعَتْ لَه سائرُ عُرُوقِهِ.
به خدا قسم مؤمن هرگز مؤمن نيست، مگر آن كه براى برادر خود همچون بدن باشد كه هرگاه رگى از او [از درد و بيمارى ]بجنبد ديگر رگهايش با آن هم صدا شوند. « بحار الأنوار : ۷۴/۲۷۴/۱۷.»
- المؤمنُ أعظمُ حُرمَةً مِن الكعبةِ.
حرمت مؤمن از كعبه بيشتر است. « الخصال : ۲۷ / ۹۵.»
- فَإنْ لَم یَنْصَحْهُ فِیهَا خَانَ اللهَ وَرَسُولَهُ وَکَانَ النَّبِيُ (صَلِّی اللهُ عَلَیهِ وَآلِهِ) خَصْمَهُ یَوْمَ القِیَامَةِ.
اگر برادری برای ادای حاجت برادر خود اهتمام و جدیت نکند به خدا و رسولش خیانت ورزیده و پیامبر خدا در قیامت دشمن او خواهد بود. « بحار الأنوار, ج ۷۴, ص ۳۱۵.»
- تَقَرَّبُوا إلی اللهِ تَعَالَی بِمُوَاسَاةِ إخْوَانِکُم؛
به وسیله مواسات با برادران دینی‌تان به خداوند تقرب جویید.« الخصال, ج ۱, ص ۸؛ بحار الأنوار, ج ۷۴, ص ۳۹۱.»
اشعار
سعدی:
| بنی آدم اعضای یکدیگرند | که در آفرینش ز یک گوهرند |
| چو عضوی به درد آورد روزگار | دگر عضوها را نماند قرار |
| تو کز محنت دیگران بی غمی | نشاید که نامت نهند آدمی |
اقبال لاهوری:
| نه افغانیم و نی ترک و تتاریم | چمن زادیم و از یک شاخساریم |
| تمییز رنگ وبو بر ما حرام است | که ما پرورده یک نوبهاریم |
صائب تبریزی:
| تار و پود عالم امکان به هم پیوسته است | عالمی را شاد کرد آن کس که یک دل شاد کرد |
