آیات قرآن
سوره آل عمران آیه ﴿۳۷﴾ و ﴿۳۸﴾ ( غبطه حضرت زکریا به حضرت مریم )
فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنْبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّا كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ ﴿۳۷﴾
خداوند، او ( مريم) را به طرز نيكويي پذيرفت، و به طرز شايستهاي، (نهال وجود) او را رويانيد (و پرورش داد)، و كفالت او را به زكريا سپرد. هر زمان زكريا وارد محراب او ميشد، غذاي مخصوصي در آن جا ميديد. از او پرسيد: اي مريم! «اين را از كجا آورده اي؟!» گفت: «اين از سوي خداست. خداوند به هر كس بخواهد، بيحساب روزي ميدهد».
هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ ﴿۳۸﴾
در آنجا بود كه زكريا، (با مشاهده آن همه شايستگي در مريم،) پروردگار خويش را خواند و عرض كرد: خداوندا! از طرف خود، فرزند پاكيزهاي (نيز) به من عطا فرما، كه تو دعا را ميشنوي!
سوره قصص آیات ﴿۷۹﴾ و ﴿۸۰﴾
فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِي زِينَتِهِ قَالَ الَّذِينَ يُرِيدُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا يَا لَيْتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِيَ قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِيمٍ ﴿۷۹﴾
(قارون) با تمام زينت خود در برابر قومش ظاهر شد، آنها كه طالب حيات دنيا بودند گفتند: اي كاش همانند آنچه به قارون داده شده است ما نيز داشتيم! به راستي كه او بهره عظيمي دارد!
وَقَالَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَيْرٌ لِمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ ﴿۸۰﴾
كساني كه علم و دانش به آنها داده شده بود گفتند واي بر شما! ثواب الهي بهتر است براي كساني كه ايمان آورده اند و عمل صالح انجام ميدهند، اما جز صابران آنرا دريافت نميكنند.
روایات
پیامبر اکرم (ص)
- رَأى موسى (ع) رَجُلاً عِندَ العَرشِ فَغَبَطَهُ بِمَكانِهِ فَسَأَلَ عَنهُ فَقالَ: كانَ لايَحسُدُ النّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللّه مِن فَضلِهِ؛حضرت موسى (ع) مردى را نزد عرش ديد و به جايگاه او غبطه خورد و در مورد او سؤال كرد. به او گفته شد كه او به آنچه خداوند از فضل خود به مردم داده است حسد نمى برد. (روضة الواعظين، ص ۴۲۴)
- آيا آگاه كنم شما را از گروهى كه نه از انبيا هستند و نه از شهدا، ولى انبيا و شهدا در روز قيامت به مقام و منزلت آنان غبطه مى خورند و آنها بر منبرهايى از نور نشسته اند؟ سؤال شد اى رسول خدا! آنان كيانند؟ فرمودند: آنان كسانى هستند كه بندگان خدا را نزد خدا و خدا را نزد بندگانش محبوب مى گردانند عرض كرديم: ايجاد محبت خدا در دل‌ها معلوم است، ولى چگونه بندگان را نزد خدا محبوب مى گردانند؟ فرمودند: آنان را فرمان مى دهند به آنچه خدا دوست مى دارد و باز مى دارند از آنچه خدا دوست نمى دارد، پس اگر آنان را اطاعت كنند، خداوند دوستشان مى‌دارد. (مشكاةالأنوار، ص ۱۳۶).
امام علی (ع)
- أَغبَطُ النّاسِ المُسارِعُ إِلَى الخَيراتِ؛شايسته ترين مردم كه مورد غبطه قرار گيرد كسى است كه براى انجام كار خير سبقت مى گيرد.(غررالحكم، ج۲، ص۴۲۳، ح۳۱۲۲)
- مَا المَغبوطُ إِلاّ مَن كانَت هِمَّتُهُ نَفسَهُ لايُغِبُّ‌ها عَنِ مُحاسَبَتِها وَمُطالَبَتِها وَمُجاهَدَتِها؛شايسته نيست كسى مورد غبطه قرار گيرد، مگر كسى كه همتش خودش باشد در اينكه از خودش حساب كشى كند و خودش را مؤاخذه نمايد و در اصلاح خود بكوشد.(غررالحكم، ج۶، ص۱۰۵، ح۹۶۸۵)
- إِنَّ المَغبونَ مَن غُبِنَ عُمرَهُ وَإِنَّ المَغبوطَ مَن أَنفَذَ عُمرَهُ فى طاعَةِ رَبِّهِ؛بدرستى كه زيانكار كسى است كه عمرش را بيهوده تلف كند، و كسى كه عمر خود را در اطاعت خدا بگذراند شايسته است مورد غبطه قرار گيرد.(غررالحكم، ج۲، ص۵۲۵، ح۳۵۰۲)
امام صادق (ع)
- مَن كانَ آخِرُ يَومَيهِ خَيرُهُما فَهُوَ مَغبوطٌ؛ كسى كه امروزش بهتر از ديروزش باشد، شايسته است كه مورد غبطه قرار گيرد.(معانى الأخبار، ص ۳۴۲).
- بر شما لازم است پرهيزگارى و تلاش و راستگويى و امانت دارى و چنگ زدن به مذهب خود، زيرا هر يك از شما به هنگام جان دادن، غبطه آن را خواهید خورد.(دعائم الاسلام، ج۱، ص۶۶).
- به راستی مؤمن غبطه می خورد،ولی حسادت نمی ورزد اما منافق حسادت می ورزد و غبطه نمی خورد. « اصول کافی،۲،۳۰۷. »
سخن بزرگان
علامه نراقی
علامه نراقی در کتاب مشهور جامع السعادات می‌فرماید: غبطه در اصطلاح عبارت است از: آرزو کردن آن چه مایه صلاح دیگری است برای خود بدون این که اراده زوال از او داشته باشد . « جامع السعادات، نراقی، ج۲، صص ۱۹۷ و ۱۹۹ »
اشعار
ور حسد گیرد ترا در ره گلو در حسد ابلیس را باشد غلو
کو ز آدم ننگ دارد از حسد با سعادت جنگ دارد از حسد
عقبه‌ای زین صعب‌تر در راه نیست ای خنک آنکش حسد همراه نیست
این جسد خانهٔ حسد آمد بدان از حسد آلوده باشد خاندان
گر جسد خانهٔ حسد باشد ولیک آن جسد را پاک کرد الله نیک
طهرا بیتی بیان پاکیست گنج نورست ار طلسمش خاکیست
چون کنی بر بی‌حسد مکر و حسد زان حسد دل را سیاهیها رسد
خاک شو مردان حق را زیر پا خاک بر سر کن حسد را همچو ما مولانا
هر آنکو رویش اینجا دید جان شد همه جسمش پس آنگه جان جان شد
ترا جانانست اینجا او یقینی فتاده کافری در عین کینی
چنان کین و حسد در تست موجود که همچون آتشی و میرود دود
چنان کین و حسد با تست دائم که غرّانی تو چون گرگ بهائم
چنان کین و حسد پیوسته با تو که دل یکباره جان بگسسته با تو
تو در این کبر ماندستی چو نمرود زیان خویش میدانی یقین سود
تو در کبر و حسد ماندی چو فرعون نه یک ذاتی که هستی لَوْن برلون
تو در کبر وحسد هستی چو شیطان که ذرّات جهان کردی پریشان
در این کبر و منی ناگه بمیری که بیشک در کف ایشان اسیری
در این کبر و منی بیشک بمانی ره از گم کردکی جائی ندانی
حسد قوّت گرفتست اندر این دل از آن افتادهٔ در خون و در گل
چو مردان در درون خود صفا ده ز جان صلوات را بر مصطفا ده
از او غافل مشو و ز کبر بگذر حسد را هیچ در اینجا تو منگر
مشو غافل که دنیا نابکار است تو پا بفشرده او ناپایدارست
مشو غافل که دنیا خوان رنجست بنزد عاقلان خوان سپنجست
مشو غافل که دنیا هیچ آمد چو فرموکی سراپا پیچ آمد
مشو غافل که مرگ اندر کمینست بآخر جایگه زیر زمین است
مشو غافل دمی بیدار خود باش همیشه در پی اسرار خود باش
مشو غافل که غفلت دشمن تست فتاده بیشکی اندر تن تست
مشو غافل که دنیا رخ نمودست ز پنداری زیانت جمله سودست
مشو غافل اجل را یاد میدار اگر مرد رهی میباش بیدار عطار
