قدرت رهبری همان قدرت بر هدایت و ارشاد است در اصطلاحات اسلامی . مرتضی، مطهری، امامت و رهبری، ص ۲۰۹
رهبری هنگامی تحقق می یابد که شخص بخواهد شخص دیگری را به منظور نیل به هدف های پیش بینی شده به کار وادارد. اسفندیار سعادت، مدیریت منابع انسانی، ص ۷۶.
موفقیت این عوامل بستگی دارد به: «ویژگی های آنان، شیوه رهبری، ماهیت کار و نیاز پیروان» اسفندیار سعادت، مدیریت منابع انسانی، ص ۷۷.
آیات قرآن کریم
سوره احزاب آیات (۲۱) و (۶۸ )
لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا ﴿۲۱﴾
براي شما در زندگي رسول خدا سرمشق نيكوئي بود، براي آنها كه اميد به رحمت خدا و روز رستاخيز دارند، و خدا را بسيار ياد ميكنند.
رَبَّنَا آتِهِمْ ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذَابِ وَالْعَنْهُمْ لَعْنًا كَبِيرًا ﴿۶۸﴾
پروردگارا! آنها را از عذاب، دو چندان ده، و آنها را لعن بزرگي فرما.
سوره آل عمران آیه (۱۵۹) (ویژگی های رهبر در قرآن)
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ﴿۱۵۹﴾
به (بركت) رحمت الهي، در برابر آنها ( مردم) نرم (و مهربان شدي)! و اگر خشن و سنگدل بودي، از اطراف تو، پراكنده ميشدند. پس آنها را ببخش و براي آنها آمرزش بطلب! و در كارها، با آنها مشورت كن! اما هنگامي كه تصميم گرفتي، (قاطع باش! و) بر خدا توكل كن! زيرا خداوند متوكلان را دوست دارد.
سوره احقاف آیه (۳۵) (ویژگی های رهبر در قرآن)
فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ مَا يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ بَلَاغٌ فَهَلْ يُهْلَكُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفَاسِقُونَ ﴿۳۵﴾
بنابراين صبر كن آن گونه كه پيامبران اولو العزم شكيبائي كردند و براي (عذاب) آنها شتاب مكن، هنگامي كه وعده هائي را كه به آنها داده شد ميبينند احساس ميكنند كه گوئي فقط ساعتي از يكروز در دنيا توقف داشتند، اين ابلاغي است براي همگان، آيا جز قوم فاسق هلاك ميشوند؟
سوره مائده آیات (۵۵) و (۶۷) (آیه فرمان خداوند برای غدیر خم و تعیین رهبری آینده امت اسلامی)
إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ ﴿۵۵﴾
سرپرست و رهبر شما تنها خدا است، و پيامبر او، و آنها كه ايمان آورده اند و نماز را بر پا ميدارند و در حال ركوع زكات ميپردازند.
يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ ﴿۶۷﴾
اي پيامبر آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است كاملا (به مردم) برسان و اگر نكني، رسالت او را انجام نداده اي و خداوند تو را از (خطرات احتمالي) مردم نگاه ميدارد، و خداوند جمعيت كافران (لجوج) را هدايت نميكند.
سوره نساء آیه (۵۹)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا ﴿۵۹﴾
اي كساني كه ايمان آورده ايد! اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيامبر خدا و صاحبان امر را، و هر گاه در چيزي نزاع كرديد آنرا به خدا و پيامبر ارجاع دهيد اگر ايمان به خدا و روز رستاخيز داريد، اين براي شما بهتر و عاقبت و پايانش نيكوتر است.
سوره حج آیه (۷۸)
وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ ﴿۷۸﴾
و در راه خدا جهاد كنيد و حق جهادش را ادا نمائيد او شما را برگزيد و در دين كار سنگين و شاقي بر شما نگذارد اين همان آئين پدر شما ابراهيم است او شما را در كتب پيشين و در اين كتاب آسماني مسلمان ناميد تا پيامبر شاهد و گواه بر شما باشد و شما گواهان بر مردم بنابراين نماز را بر پا داريد و زكاة را بدهيد و به خدا تمسك جوئيد كه او مولا و سرپرست شماست چه مولاي خوب و چه يار و ياور شايسته اي.
سوره انفال آیه (۲۴)
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ ﴿۲۴﴾
اي كساني كه ايمان آورده ايد دعوت خدا و پيامبر را اجابت كنيد هنگامي كه شما را به سوي چيزي ميخواند كه مايه حياتتان است و بدانيد خداوند ميان انسان و قلب او حائل ميشود و اينكه همه شما نزد او (در قيامت) اجتماع خواهيد كرد.
امام علی علیه السلام در تفسیر این آیه می‌فرمایند:
وَ فِی هَذَا أَوْضَحُ دَلِیلٍ عَلَى أَنَّهُ لَا بُدَّ لِلْأُمَّةِ مِنْ إِمَامٍ یَقُولُ بِأَمْرِهِمْ فَیَأْمُرُهُمْ وَ یَنْهَاهُمْ وَ یُقِیمُ فِیهِمُ الْحُدُودَ وَ یُجَاهِدُ الْعَدُوَّ وَ یَقْسِمُ الْغَنَائِمَ وَ یَفْرِضُ الْفَرَائِضَ وَ یُعَرِّفُهُمْ أَبْوَابَ مَا فِیهِ صَلَاحُهُمْ وَ یُحَذِّرُهُمْ مَا فِیهِ مَضَارُّهُمْ إِذْ کَانَ الْأَمْرُ وَ النَّهْیُ أَحَدَ أَسْبَابِ بَقَاءِ الْخَلْقِ وَ إِلَّا سَقَطَتِ الرَّغْبَةُ وَ الرَّهْبَةُ وَ لَمْ یَرْتَدِعْ وَ لَفَسَدَ التَّدْبِیرُ وَ کَانَ ذَلِکَ سَبَباً لِهَلَاکِ الْعِبَاد;
در این آیات دلیل بسیار روشنی است بر اینکه امت باید امام و پیشوا داشته باشد که قیام به کارهای آنها بکند، به آنها امر و نهی نماید و حدود الهی را در میان آنها برپا دارد، با دشمن پیکار کند و غنایم را عادلانه تقسیم نماید و واجبات را تحقق ببخشد، و ابواب صلاح آنها را به آنها نشان دهد و از آنچه برای آنان زیان بخش است برحذر دارد، زیرا امر و نهی یکی از اسباب بقای خلق است وگرنه تشویق و ترس از بین می رود و هیچ کس از گناه باز نمی ایستد، نظام جامعه فاسد می‌شود و این سبب هلاک بندگان است.
سوره سجده آیه (۲۴)
وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ ﴿۲۴﴾
و از آنها امامان (و پيشواياني) برگزيديم كه به فرمان ما (مردم را) هدايت ميكردند بخاطر اينكه شكيبائي نمودند و به آيات ما يقين داشتند.
سوره رعد آیات (۱۹) الی (۲۳) ( در مورد کسانی که رهبری الهی را می‌پذیرند)
أَفَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ كَمَنْ هُوَ أَعْمَى إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ ﴿۱۹﴾
آيا كسي كه ميداند آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده حق است همانند كسي است كه نابيناست؟! تنها صاحبان انديشه متذكر ميشوند! (۱۹)
الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ ﴿۲۰﴾
آنها كه به عهد الهي وفا ميكنند و پيمان را نميشكنند. (۲۰)
وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ ﴿۲۱﴾
و آنها كه پيوندهائي را كه خدا به آن امر كرده است برقرار ميدارند، و از پروردگارشان ميترسند و از بدي حساب (روز قيامت) بيم دارند. (۲۱)
وَالَّذِينَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أُولَئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ ﴿۲۲﴾
و آنها كه بخاطر ذات (پاك) پروردگارشان شكيبائي ميكنند، و نماز را بر پا ميدارند، و از آنچه به آنها روزي داده ايم، در پنهان و آشكار، انفاق ميكنند، و با حسنات، سيئات را از ميان ميبرند، پايان نيك سراي ديگر از آن آنهاست. (۲۲)
جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَالْمَلَائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بَابٍ ﴿۲۳﴾
(همان) باغهاي جاويدان بهشتي كه وارد آن ميشوند؛ و همچنين پدران و همسران و فرزندان صالح آنها؛ و فرشتگان از هر دري بر آنان وارد مي گردند… (۲۳)
روایات
حضرت پیامبر (صلی الله علیه)
إِنِّی تَارِكٌ فِیكُمُ الثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّى یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ.
همانا من در ميان شما دو چيز سنگين و گران ميگذارم، كه اگر بدانها چنگ زنيد هرگز پس از من گمراه نشويد: كتاب خدا و عترت من أهل بيتم، و اين دو از يك ديگر جدا نشوند تا در كنار حوض كوثر بر من درآيند، پس بنگريد چگونه پس از من در باره آن دو رفتار كنيد، آگاه باشيد كه اين (يعنى تمسك بعترت) آب خوشگوار و شيرين است پس بياشاميد، و آن ديگر (يعنى روى برتافتن از ايشان) آب شور و تلخ است و از آن بپرهيزيد».
« ارشاد مفید /ج۱ /ص ۲۳۱»
حضرت امام علی (علیه السلام)
- لَا بُدَّ لِلنَّاسِ مِنْأَمِیرٍ بَرٍّ أَوْ فَاجِرٍ یَعْمَلُ فِی إِمْرَتِهِ الْمُؤْمِنُ وَ یَسْتَمْتِعُ فِیهَاالْکَافِرُ وَ یُبَلِّغُ اللَّهُ فِیهَا الْأَجَلَ وَ یُجْمَعُ بِهِ الْفَیْءُ وَیُقَاتَلُ بِهِ الْعَدُوُّ وَ تَأْمَنُ بِهِ السُّبُلُ وَ یُؤْخَذُ بِهِ لِلضَّعِیفِ مِنَ الْقَوِیِّ حَتَّى یَسْتَرِیحَ بَرٌّ وَ یُسْتَرَاحَ مِنْ فَاجِرٍ;
در حالى که مردم به زمامدارى نیک، نیازمندند تا مؤمنان در سایه حکومت، به کار خود مشغول و کافران هم بهره مند شوند، و مردم در استقرار حکومت، زندگى کنند، به وسیله حکومت بیت المال جمع آورى می‌گردد و به کمک آن با دشمنان مى توان مبارزه کرد. جاده ها امن و امان، و حقّ ضعیفان از نیرومندان گرفته مى شود، نیکوکاران در رفاه و از دست بدکاران، در امان می باشند. «نهج البلاغه خطبه ۴۰»
- لا یحمل هذا الأمر الاهل الصبر و البصر بمواقع الأمر.
جز کسی که اهل صبر و مقاومت و دارای دید سیاسی است نمی‌تواند بار رهبری را بر دوش کشد. « شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید- ج ۷، ص ۳۶.»
- ان أحق بهذا الأمر اقوام علیه واعلمهم بأمر الله فیه … و لا یحمل هذاالعلم الا اهل البصر و الصبر و العلم بمواقع الحق.
سزاوارترین مردم به رهبری کسی است که از دیگران توانایی بیشتری در این زمینه دارد، و بهتر از دیگران فرمان خدا را در این رابطه می‌داند … جز کسی که دارای دید رهبری، و از صبر و مقاومت برخوردار، و با جایگاه‌های حق آشنا است، نمی‌تواند پرچم رهبری را بر دوش گیرد. خطبه ۱۷۳ نهج البلاغه
امام سجّاد(ع)
هشداركه منفورترين مردم نزدخداوند كسى است كه سيره امامى رابرگزيند ولى ازكارهاى اوپيروى نكند. « الكافى، ج۸، ص۲۳۴»
سخن بزرگان در مورد رهبر و الگو
راه توحید راه صعب است و انسان بدون چراغ و راهنما قادر به طی کردن این راه نیست. «شیخ رجبعلی خیاط»
اشعار
به می سجاده رنگین کن گرت پیر مغان گوید که سالک بی‌خبر نبود ز راه و رسم منزلها «حافظ شیرازی»
«اما پیر در اصطلاح صوفیان، به معنی پیشوا و رهبری است که سالک بی مدد آن به حق واصل نمی شود و الفاظ قطب و شیخ و مراد و ولی و غوث نزد صوفیه به همین معنی استعمال شده است.
پیر، سالک راه یافته و به مقصد رسیده ایست که مراحل سیر و سلوک عرفانی و تزکیه و تهذیب را گذرانده و آئینه دلش از همه زنگارهای ناخالصی زدوده شده و به مقامی رسیده است که باید سالکان در راه و نوسفر را در طریق معرفت حق رهبری و ارشاد کند و چون بی خبر از «راه و رسم منزلها»ی پرخطر سیر و سلوک نیست، باید که مرید، مطیع دستورات او باشد و هر آنچه را که او می گوید آویزه گوش قرار دهد و آن را به جان بنیوشد و بدان عمل کند. »
در بيابان فنا گم شدن آخر تا كي ره بپرسيم مگر پي به مهمات بريم «حافظ شیرازی»
سالها دفتر ما در گرو صهبا بود رونق میکده از درس و دعای ما بود
نیکی پیر مُغان بین که چو ما بدمستان هر چه کردیم به چشم کَرَمش زیبا بود
دفتر دانش ما جمله بشویید به می که فلک دیدم و در کین دل دانا بُود
از بتان، آن، طلب ار حُسن شناسی ای دل کاین کسی گفت که در علم نظر بینا بود
دل چو پرگار به هر سو دورانی میکرد وندران دایره سرگشته پابرجا بود
مُطرب از دردِ محبّت عملی می پرداخت که حکیمان جهان را مژه خون پالا بود
می شکفتم ز طَرب زانکه چو گل بر لب جُوی بر سرم سایه آن سرو سهی بالا بود
پیر گلرنگ من اندر حقّ ازرق پوشان رخصتِ خبث نداد، اَرنه حکایتها بود
قلب اندودهِ حافظ برِ او خرج نشد که معامل به همه عیبِ نهان بینا بود .«حافظ شیرازی»
دفتر:كتاب جزوه، يادداشت اشعار و متون درسي.
صهبا: شراب انگوري ، مونث اَصهَب.
رونق:رواج.
پير مغان:پير ميكده.
معاني ابيات غزل
(۱) سالياني دراز دفتر و كتاب ما پيوسته در گرو شراب بود و چنين بود كه كار ميكده به سبب درس خواني و گرو نهادن كتاب درسي ما رونق داشت.
(۲) گذشت و جوانمردي پير مي فروش را بنگر كه ما بدمستان هر چه كرديم با ديده بخشايش و كرم و بردباري نگريست.
(۳) كتاب دانش ما را با شراب شسته و از دفتر ضمير ما معلومات فرا گرفته را با شراب بزداييد كه از گردش روزگار بر من معلوم شد كه اين فلك در انديشه آزار دادن دل خردمندان است.
(۴) اي دل، اگر ادعاي زيبايي شناسي داري ، در دلبران به جستجوي آن لطيفه نهاني كه سبب جذابيت است باش و اين نكته را كسي گفت كه در جمال شناسي كار كُشته بود
(۵) دل به مانند پرگار ، دايره وار به گرد خود مي گرديدي ودر آن دايره به مانند شاخه ثابت پرگار در جاي خود پابرجا و سرگردان بود.
(۶) نوازنده موسيقي ، آهنگي را دربارهِ دردِ عشق مي نواخت چنانكه از مژه حكيمان ( كه عشق را باور ندارند) به جاي اشك خون مي تراويد.
(۷) از شادي شكفته وشادان مي شدم چرا كه مانند گلي كه بر لب جوي و در زير سايه سروي باشد ، سايه لطيف آن بالا بلند بر سرم بود.
(۸) پير و استاد عارف گلرنگ من اجازه پرده دري و معامله به مثل به من نداد و گرنه گفتني هاي زيادي داشتم كه در پاسخ ازرق پوشان بازگويم .
(۹) سكه تقلبي دل حافظ مورد خاطر آن معشوق قرار نگرفت زيرا طرف معامله به همه عيبهاي نهاني آن آگاهي داشت.
شيخي چو جام نيست مريدان عشق را خوش آنكه داد دست ارادت به شيخ جام
جامي ز شيخ جام طلب كن دوام فيض كز فيض اوست عشرت ميخوارگان مدام ديوان جامي –واسطه العقد
گر پیر مغان مرشد من شد چه تفاوت در هیچ سری نیست که سری ز خدا نیست
عاشق چه کند گر نکشد بار ملامت با هیچ دلاور سپر تیر قضا نیست
در صومعه زاهد و در خلوت صوفی جز گوشه ابروی تو محراب دعا نیست «حافظ شیرازی»
پیر را بگزین که بی پیر این سفر هست بس پر آفت و خوف و خطر
آن رهی که بارها تو رفته‌ای بی قلاوز اندر آن آشفته‌ای
پس رهی را که ندیدستی تو هیچ هین مرو تنها ز رهبر سر مپیچ
گر نباشد سایهٔ او بر تو گول پس ترا سرگشته دارد بانگ غول
غولت از ره افکند اندر گزند از تو داهی‌تر درین ره بس بدند
از نبی بشنو ضلال ره‌روان که چه شان کرد آن بلیس بدروان «مولانا»
از آستان پيرمغان سر چرا کشيم دولت درين سرا و گشايش در آن در است «حافظ شیرازی»
حلقه ي پيرمغان از ازلم در گوش است برهمانيم که بوديم و همان خواهد بود «حافظ شیرازی»
بنده پیر مغانم که ز جهلم برهاند پیر ما هر چه کند عین عنایت باشد «حافظ شیرازی»
ای بی‌خبر بکوش که صاحب خبر شوی تا راهرو نباشی کی راهبر شوی
در مکتب حقایق پیش ادیب عشق هان ای پسر بکوش که روزی پدر شوی
دست از مس وجود چو مردان ره بشوی تا کیمیای عشق بیابی و زر شوی
خواب و خورت ز مرتبه خویش دور کرد آن گه رسی به خویش که بی خواب و خور شوی
گر نور عشق حق به دل و جانت اوفتد بالله کز آفتاب فلک خوبتر شوی
یک دم غریق بحر خدا شو گمان مبر کز آب هفت بحر به یک موی تر شوی
از پای تا سرت همه نور خدا شود در راه ذوالجلال چو بی پا و سر شوی
وجه خدا اگر شودت منظر نظر زین پس شکی نماند که صاحب نظر شوی
بنیاد هستی تو چو زیر و زبر شود در دل مدار هیچ که زیر و زبر شوی
گر در سرت هوای وصال است حافظا باید که خاک درگه اهل هنر شوی «حافظ شیرازی»
جهنمیان و بحث رهبر
سوره بقره آیه (۱۶۶) و (۱۶۷)
إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُوا مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا وَرَأَوُا الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبَابُ ﴿۱۶۶﴾
در آن هنگام رهبران (و معبودهاي انساني و شيطاني) از پيروان خود بيزاري ميجويند و كيفر خدا را مشاهده ميكنند و دستشان از همه جا كوتاه ميشود.
وَقَالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا كَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ وَمَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ ﴿۱۶۷﴾
و (در اين موقع) پيروان ميگويند كاش بار ديگر ما به دنيا برميگشتيم تا از اين پيشوايان گمراه بيزاري جوئيم آنچنان كه آنها (امروز از ما بيزاري جستند (آري) اين چنين خداوند اعمال آنها را بصورت حسرتزائي به آنها نشان ميدهد و هرگز از آتش (دوزخ) خارج نخواهند شد.
يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ ﴿۱۶۸﴾
اي مردم از آنچه در زمين است حلال و پاكيزه بخوريد و از گامهاي شيطان پيروي نكنيد، چه اينكه او دشمن آشكار شما است.
إِنَّمَا يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاءِ وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴿۱۶۹﴾
او شما را فقط به بديها و انحرافات فرمان ميدهد (و نيز دستور ميدهد) آنچه را كه نميدانيد به خدا نسبت دهيد.
سوره فرقان آیه (۲۷)
وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا ﴿۲۷﴾
و به خاطر بياور روزي را كه ظالم دست خويش را از شدت حسرت به دندان ميگزد و ميگويد: اي كاش با رسول خدا راهي برگزيده بودم.
يَا وَيْلَتَى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا ﴿۲۸﴾
اي واي بر من! كاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نكرده بودم!
لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِي وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا ﴿۲۹﴾
او مرا از ياد حق گمراه ساخت، بعد از آنكه آگاهي به سراغ من آمده بود، و شيطان هميشه مخذول كننده انسان بوده است.
وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا ﴿۳۰﴾
پيامبر عرضه داشت: پروردگارا! اين قوم من از قرآن دوري جستند.
وَكَذَلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا مِنَ الْمُجْرِمِينَ وَكَفَى بِرَبِّكَ هَادِيًا وَنَصِيرًا ﴿۳۱﴾
و اينگونه براي هر پيامبري دشمني از مجرمان قرار داديم، اما همين بس كه خدا هادي و ياور تو است.
سوره احزاب آیه (۶۶) و (۶۷)
يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ يَقُولُونَ يَا لَيْتَنَا أَطَعْنَا اللَّهَ وَأَطَعْنَا الرَّسُولَا ﴿۶۶﴾
در آن روز كه صورتهاي آنها در آتش (دوزخ) دگرگون خواهد شد (از كار خود پشيمان ميشوند و) ميگويند اي كاش خدا و پيامبر را اطاعت كرده بوديم.
(۶۶) وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَكُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا ﴿۶۷﴾
و ميگويند: پروردگارا! ما از رؤ سا و بزرگان خود اطاعت كرديم و ما را گمراه ساختند.
رَبَّنَا آتِهِمْ ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذَابِ وَالْعَنْهُمْ لَعْنًا كَبِيرًا ﴿۶۸﴾
پروردگارا! آنها را از عذاب، دو چندان ده، و آنها را لعن بزرگي فرما.
سوره انعام آیه (۲۷)
وَلَوْ تَرَى إِذْ وُقِفُوا عَلَى النَّارِ فَقَالُوا يَا لَيْتَنَا نُرَدُّ وَلَا نُكَذِّبَ بِآيَاتِ رَبِّنَا وَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ﴿۲۷﴾
اگر (حال آنها را) ببيني هنگامي كه در برابر آتش ايستاده اند كه ميگويند اي كاش (بار ديگر به دنيا) باز ميگشتيم و آيات پروردگارمان را تكذيب نميكرديم و از مؤ منان ميشديم.
بَلْ بَدَا لَهُمْ مَا كَانُوا يُخْفُونَ مِنْ قَبْلُ وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ ﴿۲۸﴾
(آنها در واقع پشيمان نيستند) بلكه اعمال و نياتي را كه قبلا پنهان ميكردند، در برابر آنها آشكار شده (و به وحشت فرو رفته اند) و اگر باز گردند به همان اعمالي كه نهي شده اند، باز ميگردند و آنها دروغ گويند.
وَقَالُوا إِنْ هِيَ إِلَّا حَيَاتُنَا الدُّنْيَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ ﴿۲۹﴾
آنها گفتند: چيزي جز اين زندگي دنيا نيست و ما هرگز برانگيخته نخواهيم شد.
سوره شعرا آیه (۹۱) تا (۹۴)
وَبُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِلْغَاوِينَ ﴿۹۱﴾و دوزخ براي گمراهان آشكار ميگردد. (۹۱)
وَقِيلَ لَهُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ تَعْبُدُونَ ﴿۹۲﴾و به آنها گفته ميشود كجا هستند معبوداني كه آنها را پرستش ميكرديد؟
مِنْ دُونِ اللَّهِ هَلْ يَنْصُرُونَكُمْ أَوْ يَنْتَصِرُونَ ﴿۹۳﴾
معبودهائي غير از خدا، آيا آنها شما را ياري ميكنند؟ يا كسي بياري آنها ميآيد؟
فَكُبْكِبُوا فِيهَا هُمْ وَالْغَاوُونَ ﴿۹۴﴾
در اين هنگام همه آن معبودان با عابدان (گمراه) به دوزخ افكنده ميشوند.
سوره بقره آیه (۱۲۴)
وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ ﴿۱۲۴﴾
(به خاطر بياوريد) هنگامي كه خداوند ابراهيم را با وسائل گوناگوني آزمود، و او بخوبي از عهده آزمايش بر آمد، خداوند به او فرمود: من تو را امام و رهبر مردم قرار دادم، ابراهيم عرض كرد: از دودمان من (نيز اماماني قرار بده) خداوند فرمود: پيمان من به ستمكاران نميرسد (و تنها آن دسته از فرزندان تو كه پاك و معصوم باشند شايسته اين مقامند).
سوره غافر آیه (۵۵)
فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ ﴿۵۵﴾
صبر و شكيبائي پيشه كن كه وعده خدا حق است و براي گناهت استغفار نما و تسبيح و حمد پروردگارت را هر صبح و شام بجا آور.
