مبحث وراثت
اصالت ذاتی بهتر است یا تربیت خانوادگی؟
درتاریخ آمده است، برسم قدیم روزی شاه عباس کبیر دراصفهان بخدمت عالم زمانه “شیخ بهائی” رسید پس ازسلام و احوال پرسی ازشیخ پرسید :در برخورد با افراد اجتماع ” اصالت ذاتیِ آنها بهتر است یا تربیت خانوادگی شان” ؟شیخ گفت: هرچه نظر شما باشد همانست ولی به نظر من “اصالت” ارجح است.و شاه بر خلاف او گفت: شک نکنید که “تربیت” مهم تر است !بحث میان آن دو بالا گرفت و هیچ یک نتوانستند یکدیگر را قانع کنند بناچار شاه برای اثبات حقانیت خود او را به کاخ دعوت کرد تا حرفش را به کرسی نشاند .فردای آن روز هنگام غروب شیخ به کاخ رسید بعد از تشریفات اولیه وقت شام فرا رسید سفره ای بلند پهن کردند ولی چون چراغ و برقی نبود مهمانخانه سخت تاریک بود در این لحظه پادشاه دستی به کف زد و با اشاره او چهار گربه شمع به دست حاضر شدند و آنجا را روشن کردند!درهنگام شام ، شاه دستی پشت شیخ زد و گفت دیدی گفتم “تربیت ” از “اصالت ” مهمتر است ما این گربه های نا اهل را اهل و رام کردیم که این نتیجه اهمیت “تربیت” است.شیخ درعین اینکه هاج و واج مانده بود گفت من فقط به یک شرط حرف شما را می پذیرم و آن اینکه فردا هم گربه ها مثل امروز چنین کنند!!!شاه که از حرف شیخ سخت تعجب کرده بود گفت: این چه حرفیست فردا هم مثل امروز و امروز هم مثل دیروز!!! کار آنها اکتسابی است که با تربیت و ممارست وتمرین زیاد انجام می شود…ولی شیخ دست بردار نبود که نبود تا جایی که شاه عباس را مجبور کرد تا این کار را فردا تکرار کند.لذا شیخ فکورانه به خانه رفت.او وقتی از کاخ برگشت بی درنگ دست بکار شد، چهار جوراب برداشت و چهار موش در آن نهاد.فردا او باز طبق قرار قبلی به کاخ رفت. تشریفات همان و سفره همان و گربه های بازیگر همان .شاه که مغرورانه تکرار مراسم دیروز را تاکیدی بر صحت حرفهایش میدید زیر لب برای شیخ رجز میخواند که در این زمان شیخ موشها را رها کرد.در آن هنگام، هنگامه ای به پا شد یک گربه به شرق دیگری به غرب آن یکی شمال واین یکی جنوب…واین بار شیخ دستی برپشت شاه زد و گفت: شهریارا ! یادت باشد اصالت گربه موش گرفتن است گرچه “تربیت” هم بسیار مهم است ولی”اصالت” مهم تر!یادت باشد با “تربیت” میتوان گربه اهلی را رام و آرام کرد ولی هرگاه گربه موش را دید به اصل و “اصالت” خود برمیگردد.
يكى از صاحب نظران بنام رمانيوس دنكان مى گويد:
كودكى كه از پدر و مادر شرابخوار متولد شود و به دنيا آيد، آثار ضعف بدنى را با خود حمل مى كند و در معرض برخورد با اضطراب خطرناكى خواهد بود، كه سرانجام به ديوانگى يا سستى عمومى بدن و در زنان به نازايى منجر خواهد شد. و از نظر وراثت و به ارث بردن انواع بيماريها، همين دانشمند مى گويد: به طورى كه خانواده ها پس از دو يا سه نسل بكلى متلاشى مى شوند، علاوه بر اين ، فرزندان افراد شرابخوار به طور كلى از نارسائيهاى جسمى رنج مى برند و دچار ناراحتيهاى قواى عقلى همچون ضعيف شدن قوه حافظه ، انحراف در رشد قواى عقلى ، ادامه حالت كودكى … بيماريهاى عصبى )هستريك (و ساير بيماريهاى جسمانى خواهند شد. « التكليف النفسى ، ص ۱۶۵»
در متلاشى شدن نسل آدم شرابخوار و بيمار و ناتوانيهاى جسمى و ناهماهنگيهاى جمجمه و حتى مرگ و مير كودك و يا انواع بيماريهاى موجود در كودكان شما لازم است از شرابخوارى و نوشيدن الكل اجتناب نمائيد. پس شما پدرم ، مادرم از يك لحظه هوسرانى و لذتخواهى به وسيله مشروبات الكلى سرنوشت من فرزند را تباه نكنيد و بدينوسيله به بيمارى لاعلاج و آسيب هاى جبران ناپذير گرفتارم نسازيد.دكتر كارل مى گويد: مستى زن يا شوهر در لحظه آميزش ، جنايت واقعى است ، زيرا كودكانى كه در اين شرائط بوجود مى آيند اغلب از عوارض عصبى يا روانى درمان ناپذير رنج مى برند.در گناه بزرگ و ذنب لايغفر زنى ، كه از شوهر مست خود اطاعت كند .
قرآن و احاديث نبوى و امامان معصوم عليه السلام ارث برى فرزندان را از مادر بيشتر ذكر كرده اند. تا از پدر!!!به داستان حاتم و خوابى كه مادرش ديده بود دقت نمائيد: در كتاب آيات بنيات علامه شوشترى آمده : در ((امالى القالى )) ذكر شده مادر حاتم در عالم رؤ يا و خواب ، به فرزندش حاتم آبستن بود به او گفتند فرزند سخاوتمند تو حاتم در نزدت محبوبتر است يا ده جوان شجاع و دليرى كه از دشمن هرگز پشت نمى كنند؟ مادر حاتم گفت : فرزندم حاتم در نزد من محبوبتر است .
علامه شوشترى نقل مى نمايد، كه پدر حاتم شترانى را به حاتم سپرد و او نوجوان بود، عده اى از بزرگان عبور شان بر حاتم افتاد، براى هر يك از مهمانانش يك شتر نحر كرد و كشت در حاليكه ايشان را نمى شناخت . سپس از اسمهايشان سؤ ال كرد و تمام شتران را بين ايشان تقسيم كرده و به پدر رسيد، گفت پدرم طوق مجد و عظمت روزگار را بر گردنت افكندم همانند طوقى كه برگردن كبوتر مى افكنند و بذل و بخشش خود را براى پدر نقل كرد پدرش گفت ديگر تو را به خانه راه نمى دهم ، حاتم گفت باكى نيست و از پدر دور شد،مادر حاتم از زنان بسيار معروف در سخاوت وجود و كرم بود.بنابراين مادر حاتم ، او را به ده جوان شجاع و دلير مبادله نكرد ولى پدر در مقابل بذل و بخشش و سخاوت بلند حاتم تحمل نكرد و او را از منزل بيرون كرد. « آيات بينات علامه محقق الحاج شيخ محمد تقى تسترى ص ۱۹۵ »
سوره الاعراف آیات ۵۸ و ۲۷: اى فرزندان آدم زنهار تا شيطان شما را به فتنه نيندازد چنانكه پدر و مادر شما را از بهشت بيرون راند و لباسشان را از ايشان بركند تا عورتهايشان را بر آنان نمايان كند در حقيقت او و قبيلهاش شما را از آنجا كه آنها را نمىبينيد مىبينند ما شياطين را دوستان كسانى قرار داديم كه ايمان نمى آورند. (۲۷)(سرزمين پاکيزه و شيرين)، گياهش به فرمان پروردگار مي‌رويد؛ اما سرزمينهاي بد طينت (و شوره‌زار)، جز گياه ناچيز و بي‌ارزش، از آن نمي‌رويد؛ اين گونه آيات (خود) را براي آنها که شکرگزارند، بيان مي‌کنيم! (۵۸)
سوره یوسف آیه﴿۷۷﴾ :گفتند اگر او دزدى كرده پيش از اين [نيز] برادرش دزدى كرده استيوسف اين [سخن] را در دل خود پنهان داشت و آن را برايشان آشكار نكرد [ولى] گفت موقعيتشما بدتر [از او]ست و خدا به آنچه وصف مىكنيد داناتر است.
سوره الاسراء آیه ﴿۸۴﴾: بگو هر كس بر حسب ساختار [روانى و بدنى] خود عمل مىكند و پروردگار شما به هر كه راه يافته تر باشد، داناتر است.
سوره هود آیات ﴿۳۶﴾ و ﴿۴۶﴾ :و به نوح وحى شد كه از قوم تو جز كسانى كه [تاكنون] ايمان آوردهاند هرگز [كسى] ايمان نخواهد آورد پس از آنچه مىكردند غمگين مباش(۳۶) . فرمود: اى نوح! او از اهل تو نيست! او عمل غير صالحى است [فرد ناشايسته‌اى است! (۴۶)
سوره آل عمران آیات ﴿۳۴﴾و ﴿۳۷﴾و﴿۳۸﴾ : فرزندانى كه بعضى از آنان از [نسل] بعضى ديگرند و خداوند شنواى داناست(۳۴).پس پروردگارش وى [=مريم] را با حسن قبول پذيرا شد و او را نيكو بار آورد و زكريا را سرپرست وى قرار داد زكريا هر بار كه در محراب بر او وارد مىشد نزد او [نوعى] خوراكى مىيافت [مى]گفت اى مريم اين از كجا براى تو [آمده است او در پاسخ مى]گفت اين از جانب خداست كه خدا به هر كس بخواهد بى شمار روزى مىدهد(۳۷).آنجا [بود كه] زكريا پروردگارش را خواند [و] گفت پروردگارا از جانب خود فرزندى پاك و پسنديده به من عطا كن كه تو شنونده دعايى(۳۸)
سوره النور آیه ﴿۲۶﴾ : زنان ناپاك از آن مردان ناپاكند، و مردان ناپاك نيز به زنان ناپاك تعلق دارند، و زنان پاك از آن مردان پاك اند و اينان از نسبتهاى ناروائى كه (ناپاكان) به آنان مى دهند مبرا هستند و براى آنان آمرزش (الهى) و روزى پر ارزشى است .
حضرت پیامبر اکرم (ص): اگر اسپرم مرد بر تخمك زن غالب شود، پسر شبيه مرد و فاميل او مي شود و اگر تخمك زن غالب باشد، فرزند شبيه مادر و بستگان او مي شود . « محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج۶۰، ص ۳۳۰ ؛ زهرا آیت اللهی، زن و خانواده، ج۳، تهران، روابط عمومی شورای فرهنگی- اجتماعی زنان، ۱۳۸۱، ص ۳۲. »
حضرت امام علی (ع): و از آنان که گوهري نيک دارند و از خانداني پارسا و صالحند و از سابقه اي نيکو برخوردارند، فرماندهان را برگزين. «نهج البلاغه نامه ۵۳»
حضرت امام حسین (ع): گواهى دهم كه تو به راستى نورى بودى در پشت پدرانى بلند مرتبه و رحم‌هايى پاكيزه. كه آلوده‌ات نكرد اوضاع زمان جاهليت به آلودگي‌هايش و در برت نكرد از لباس‌هاى چركينش.« زیارت مطلقه امام حسین (ع) »
حضرت امام محمد باقر (ع) : براي شير دادن فرزندتان از زنان پاكيزه استفاده كنيد، زيرا شير سرايت دهنده است. «وسائل ، ج۱۵»
راسل مى گويد: ارسطو معتقد بود. كه اگر آميزش پدر و مادر زمانى باشد كه باد در سمت شمال مى وزد، بچه هاى سالمترى به وجود خواهند آمد.سپس راسل مى گويد: چنين استنباط مى شود كه هر دو خانمهاى ارسطو هر شب مى بايست قبل از رفتن به رختخواب سمت نماى باد را تماشا كنند! در اين زمانها ممكن است مردم آقاى راسل و ارسطو، فيلسوف مشهور را مسخره كنند، چنانكه در دارا بودن چنين عقائد، علما و صاحبنظران مذاهب را به مسخره مى گيرند ولى بايد به عقيده ارسطو و همينطور اديان الهى ارج نهاد، چون يك فيلسوف نامى مثل ارسطو تحت تاءثير خرافات قرار نمى گيرد و بدون دقت نظر و تحقيق و تجربه ، سخن به زبان نياورده و يا رقم نمى زند.
در اسلام مسئله ايام الله و ليالى متبر كه و قداست يا نحوست بعضى از امكنه و ازمنه و مسئله قمر در عقرب ، و يا اوقات گرفتن ماه و خورشيد، يا بروز و ظهور رنگين كمان ، و اثرات جوى آن ، در كنار خيلى از آثار نحوست و سعادت و امثال آن تاءثير فراوان در زمان و مكان دارد. ناگفته نماند همان گونه كه ايام و ليالى متبر كه امتيازهاى فراوانى دارد، همچنين اوقات و ايام و ليالى وجود دارد كه منحوس و مرموز بوده و اثرات بدى در دوره هفته ، ماه و سال دارد كه بعضى كارها از جمله ، آميزش امور جنسى در آن ناشايسته بوده و تاءثير بدى در روح و روان جسم و جان باقى مى گذارد. بنابراين ، ايام و ليالى و ساعات و لحظات در مقايسه با خوردنيها و نوشيدنيها در جسم و روح انسان اثر مطلوب و يا نامطلوب خود را خواهد گذاشت و لذا بهتر است زوجين براى اوقات آميزش خود حسابى دقيق باز كنند و مخصوصا براى توليد نسل سالم و صحيح دقت عمل بيشترى ايفا نمايند.
امام زين العابدين عليه السلام از پدر خويش و ايشان از اميرالمؤ منين عليه السلام روايت كرده اند كه : اي رسول خدا! اين زن دختر عموى من است و من فرزند فلان كس هستم ، تا ده پشت از اجداد خود را بر شمرد و نيز تا ده پشت از اجداد دختر عموى خود را معرفى كرد سپس گفت : در تمام خاندان من و همسرم نژاد حبشى و رنگين پوست زاييده است ؟!!((شك و ترديدى كه از فرزند غير مشابه ، در دل اين پدر ايجاد شده بود به محضر پيامبر اسلام شرفياب شد با بيان دلايل و شمارش آباء و اجداد و اطمينان به عفت و پاكدامنى همسرش ، پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم لحظه اى درنگ كرده ، سپس سر مبارك را بالا آورده به آن مرد انصارى فرمود:ان لك تسعة و تسعين عرقا ولها تسعة و تسعون عرقا فاذا اشتملت اضطربت العروق ، و ساءل الله عزوجل كل عرق منها ان يذهب اليه ، قم فانه ولدك و لم ياءتك الا عرق منك او عرق منها)) حضرت فرمود: ((تو ۹۹ عرق و ويژگى دارى و همسرت نيز ۹۹ عرق و ويژگى دارد، آنگاه كه آميزش انجام مى گيرد، هر يك از اين ويژگيها (عروق ) از خدا مى خواهد كه نوزاد جديد مطلق با (شكل و هيئت ) او به دنيا بيايد، پس برخيز كه او فرزند توست و آنچه همسرت براى تو زاييده است جز يكى از عروق تو يا همسرت نيست.« مستدرك الوسائل ، ج ۲، ص ۶۳۱.»
محمد حنفيه فرزند علي بن ابيطالب (ع) است در جنگ جمل علمدار لشگر بود: علي (ع) به او فرمان حمله داد محمد حنفيه حمله کرد ولي دشمن با ضربات نيزه و تير جلوي علمدار را گرفت محمد از پيشروي باز ماند، حضرت خود را به او رساند و فرمود احمل بين الاسنة از ضربات دشمن مترس، حمله کن، قدري پيشروي کرد ولي باز متوقف شد علي (ع) از ضعف فرزندش سخت آزرده خاطر گشت. نزديک آمد، فضربه بقائم سيفه و قال ادرکک عرق من امک با قبضهي شمشير به دوشش کوبيد و فرمود: اين ضعف و ترس را از مادرت ارث بردهاي يعني من که پدر تو هستم ترس ندارم اگر مادر شريف و پرفضيلتي چون صديقهي اطهر ميداشتي نميترسيدي، اين ترس را از مادر خود ارث بردهاي.« المدنی، ۱۴۲۰ق:۱۴۱»
* اما گفته تو که ما فرزندان عبدالمناف هستیم درست است که تبار ما یکی است اما امیه در پایه هاشم نیست و حرب را با عبدالمطلب در یک رتبه نتوان آورد و ابوسفیان را با ابوطالب قیاس نتوان کرد . آن که در راه خدا هجرت نمود چونان کسی نیست که رسول خدا آزادش فرمود و خاندانی را که حسبی است شایسته همچون کسی نیست که خود را به آن خاندان بسته و نه با ایمان درست کردار چون دروغگوی دغلکار . بدا پسری که پیرو پدر شود و در پی او به آتش دوزخ در شود. « نامه ۱۷ خطاب به معاویه »
آیت الله مطهری(ره) : بشر مختار و آزاد آفریده شده است، یعنی به او عقل و فکر و اراده داده شده است. بشر در کارهای ارادی خود مانند یک سنگ نیست که او را ازبالا به پایین رها کرده باشند و تحت تاثیر عوامل جاذبه زمین خواه ناخواه به طرف زمین سقوط کند و مانند گیاه نیست که تنها یک راه محدود در جلواو هست. بشر همیشه خود را بر سرچهار راههایی می بیند و هیچ گونه اجباری ندارد که فقط یکی از آنها راانتخاب کند، سایر راهها بر او بسته نیست و انتخاب یکی از آنها به نظر وفکر و اراده و مشیت شخصی اومربوط است; یعنی طرز فکر و انتخاب او است که یک راه خاص را معین می کند.اینجاست که پای شخصیت وصفات اخلاقی و روحی و سوابق تربیتی و موروثی و میزان عقل و دوراندیشی بشر به میان می آید و معلوم می شود که آینده سعادت بخش یاشقاوت بار هرکسی تا چه اندازه به شخصیت و صفات روحی و ملکات اخلاقی و قدرت عقلی و عملی اومربوط می شود و بالاخره به راهی که برای خود انتخاب می کند. « مجله مشکوة النور، شماره ۴، ص ۵۲ »
دكتر آلكسيس كارل: بين كودكان يك خانواده كه همگى در دامان يك مادر و يه يك نحو پرورش يافته اند، اختلافات فاحشى در شكل و قد و ساختمان و حالت عصبى و ميزان فعاليت فكرى و صفات اخلاقى و معنوى وجود دارد، بديهى است كه اين اختلافات وراثتى است .
«انسان موجود ناشناخته ، الكسيس كارل ، ترجمه ذبيح الله منصورى ، ص ۲۵۳.»
حضرت سعدی شیرازی :
چون بود اصل گوهری قابل تربیت را در او اثر باشد
هیچ صیقل نکو نخواهد کرد آهنی را که بد گهر باشد
سگ به دریای هفت گانه مشوی که چو تر شد، پلیدتر باشد
خر عیسی گرش به مکه برند چو بیاید هنوز خر باشد!
پروین اعتصامی.فرشته انس
اگر فلاطن و سقراط، بوده‌اند بزرگ بزرگ بوده پرستار خردی ایشان
بگاهوارهٔ مادر، بکودکی بس خفت سپس بمکتب حکمت، حکیم شد لقمان
چه پهلوان و چه سالک، چه زاهد و چه فقیه شدند یکسره، شاگرد این دبیرستان
حدیث مهر، کجا خواند طفل بی مادر نظام و امن، کجا یافت ملک بی سلطان
وظیفهٔ زن و مرد، ای حکیم، دانی چیست یکیست کشتی و آن دیگریست کشتیبان
چو ناخداست خردمند و کشتیش محکم دگر چه باک ز امواج و ورطه و طوفان
بروز حادثه، اندر یم حوادث دهر امید سعی و عملهاست، هم ازین، هم ازان
همیشه دختر امروز، مادر فرداس ز مادرست میسر، بزرگی پسران
اگر رفوی زنان نکو نبود، نداشت بجز گسیختگی، جامهٔ نکو مردان
حضرت سعدی شیرازی :
پرتو نیکان نگیرد هر که بنیادش بد است تربیت نااهل را چون گردکان بر گنبد است
عاقبت گرگ زاده گرگ شود گر چه با آدمی بزرگ شود
ملک الشعرای بهار :
خلق را کرده طبیعت ز ازل بدو قانون پلید ارزانی
سرّ تأثیر وراثت، اول رمز تاثیر تعلم، ثانی
روح من گر ز نیاکان من است ای خدا پس من بدبخت که‌ام
و گر این روح و خرد زان من است بستهٔ بند وراثت ز چه‌ام
یک نیا عابد و عارف مشرب یک نیا لشگری و دیوانی
پدرم شاعر و من زین سه نسب شاعر و لشکری و روحانی
جد من تاجر و زین روی پدر در من آهنگ تجارت فرمود
اثر تربیتش گشت هدر لیک بر روح من آسیب افزود
من نه زاهد نه محاسب نه ظریف من نه تاجر نه سپاهی نه ندیم
به همه باب حریف و نه حریف به همه کار علیم و نه علیم
سخت چون سنگ و سپهر غماز هر دمم بر جگر افکنده خدنگ
گونی از بهر نشان، تیرانداز هدفی سرخ نشانیده به سنگ
وسائل ، ج۱۵: دقت كنيد چه كسي فرزند شما را شير مي دهد، زيرا كودك با همين وضع پرورش مي يابد.
نهج البلاغه، حکمت ۴۲۸: سزاوارترينِ مردم به بزرگواري كسي است كه ريشه بزرگواري در اوست و تبار او از بزرگوارانند.
میزان الحکمه، ج ۵، ص ۲۲۵۸، ح ۷۸۴۹: برای نطفه های خود گزینش کنید و با کسانی که همتای شما هستند، ازدواج نمایید.
میزان الحکمه، ج ۵، ص ۲۲۵۸، ح ۷۸۴۸ . همان، ح ۷۸۴۹ . همان، ح ۷۸۵۰: برای نطفه های خود گزینش کنید; زیرا زنان بچه هایی همانند برادران و خواهران خود به دنیا می آورند.
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵، ص ۹، موسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ق: شقی در شکم مادرش شقی است و سعادتمند در شکم مادر خود سعادتمند است
المعجم الوسيط ص ۱۰۲۴: از پدرش مال و مجد و عظمتش را به ارث برد. اما ارث برى فرزند از مادر بيشتر است.
تتمة المنتهى ، ص ۱۷: بنگريد كه فرزند خود را در چه محلى جاى مى دهيد فرزندتان را در چه آغوشى مى پرورانيد زيرا اخلاق و ويژگيهاى (مادران ) به فرزندان متصل گردد.
غرر الحكم ص ۶۵۰: كسيكه اندرز و نصيحت پذيرد از رسوائى و فضاحت مصون و محفوظ ماند.
خطبه ۶۰ نهج البلاغه: به خدا سوگند، كه آنها نطفه هايى هستند در پشت مردان و زهدان زنان. هر زمان از ايشان كسى سر برآورد و سرش قطع شود تا كسى باقى نماند، جز مشتى دزد و راهزن.
خطبه ۳۵ : ای مالک سپس در نظاميان با خانواده هاى ريشه دار، داراى شخصيّت حساب شده، خاندانى پارسا، داراى سوابقى نيكو و درخشان، كه دلاور و سلحشور و بخشنده و بلند نظرند، روابط نزديك بر قرار كن، آنان همه بزرگوارى را در خود جمع كرده، و نيكىها را در خود گرد آورده اند.
و …
